About

1] De verbeelding van de samenleving
Als we het hebben over ‘de samenleving’ spelen er allerlei vooronderstellingen mee: alleereerst over wie er wel en wie er niet bij hoort. De samenleving is een cultureel of ideologisch construct dat bepaalt wie er wel en geen deel van uitmaakt (burger / vreemdeling), welk gedrag gewenst en ongewenst is (geintegreerd / asociaal), etc. Maar wie bepaalt dat? De grondwet? De meerderheid? Eigen volk? De geschiedenis? Ons taalgebruik blijkt hierin een belangrijke rol te spelen: begrippen als allochtoon en autochtoon, crimineel, hardwerkende Nederlanders, kapitalist, extremist, vooruitgang, en ‘onze westerse waarden’ zijn geen neutrale termen, maar representeren een impliciete moraal en wereldbeeld waarmee wij ‘onszelf’ identificeren.

2] Het sociaal contract: vrijheid & gelijkheid
De moderne samenleving is vaak voorgesteld (en gelegitimeerd) als een contract tussen vrije en gelijke individuen: dat hebben we met elkaar zo afgesproken. Niet de Paus of de keizer bepaalt hoe de samenleving ingericht dient te worden, maar de autonome burger. Maar is dat sociaal contract een noodzakelijk kwaad tussen van nature vrije individuen, waarbij de staat slechts tot taak heeft individuele vrijheid en (prive)belangen van burgers te beschermen? Of is het sociaal contract de vervolmaking van de mens als sociaal wezen binnen een gemeenschap van gelijken, waarin niet het prive-belang maar het algemeen belang centraal staat (‘de maatschappij dat ben jij’)?

3] De rol van de staat: hoeder van het algemeen belang of Big Brother?
Moeten we de staat zien als belichaming van het algemeen belang, dat de private belangen van individuen en de markt aan banden legt in naam van het algemeen belang? Of moeten we de staat zien als een noodzakelijk kwaad, wiens macht voortdurend ingeperkt moet worden zodra zij de vrijheid van burgers en private ondernemingen teveel aan banden wil leggen? Is nudging een sympatiekere vorm van paternalisme, of een geniepige vorm van betutteling? Wat is de rol van de staat in het milieu-vraagstuk? Hoever mag de staat gaan in het informatie verzamelen over burgers in naam van bestrijding van terrorisme en criminaliteit? En welke rol is er voor de staat weggelegd als het gaat over bevordering van (kans)gelijkheid tussen sociale klassen, etniciteit, gender en sexuele voorkeur?

4] Sociale cohesie: identiteit & participatie
In de jaren ’80, en vooral na de val van de muur, maakte het Grote Verhaal van de politieke ideologie plaats voor de economie van het (neo)liberalisme, en nam de globalisering een hoge vlucht (vrijhandel, internet, Europese integratie). Als reactie hierop komen sociale cohesie, identiteit en duurzamheid hoog op de agenda, en ontstaat er een behoefte aan eigenheid, nabijheid, kleinschaligheid, gemeenschapszin en identiteit. In diverse segmenten van de samenleving, van het rechts-populisme tot de anti-globalisten van de Occupy-beweging, wordt er nagedacht over een nieuwe invulling van identiteit en participatie, los van de traditionele ‘Grote Verhalen’. “De maatschappij dat ben jij” (SIRe), “fatsoen moet je doen” (Balkenende, 2002), “we moeten weer durven moraliseren” (Wouter Bos, 2007), “we ergeren ons aan hufterigheid, egoïsme, mensen die alleen geloven in het Dikke-Ik” (Rutte, 2015), “de verzorgingsstaat maakt plaats voor de participatie-samenleving” (Willem-Alexander, 2013). De vraag is wat we willen verstaan onder participatie-samenleving: het inruilen van de verzorgingsstaat voor ‘eigen verantwoordelijkheid’, of het inruilen van het individualisme voor een samenleving gebaseerd op communautaire waarden?

docent: drs. Edward van der Tuuk studeerde Sociale filosofie, wetenschap & samenleving, en ethiek aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij studeerde af op de ethische implicaties van de wettelijke erkenning van ‘intrinsieke waarde’ in de Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren en de Wet op de Dierproeven in relatie tot moderne biotechnologie. Zijn interesse gaat vooral uit naar evolutietheorie, antropologie, ideeëngeschiedenis, kennissociologie en godsdienstwetenschap. Hij verzorgt cursussen voor de HOVO / Senioren-academie, de U3L, de ISVW, en voorheen het Instituut voor Filosofie en de Volksuniversiteit.